تورم چیست

تورم (به انگلیسی: Inflation، اینفلِیشِن) از نظر علم اقتصاد اشاره به افزایش سطح عمومی تولید پول، درآمدهای پولی یا قیمت است. تورم عموماً به معنی افزایش غیرمتناسب سطح عمومی قیمت در نظر گرفته می‌شود.

احتمالاً برای شما هم اتفاق افتاده است که در دوران کودکی از بزرگترها درباره قیمت ناچیز یک خودرو یا خانه شنیده باشید که امروز دیگر با آن پول به هیچ عنوان قابل خریداری نیست.

البته به لطف تورم بالا طی سال های گذشته، اگر سنی حدود ۳۰ سال داشته باشید خودتان نیز می توانید از این حکایت ها برای کم سن تر ها تعریف کنید!

به عنوان مثال در دهه ۶۰ می‌شد با ۵ میلیون تومان یک خانه بسیار مناسب در یکی از مناطق خوب تهران خریداری کرد. پولی که امروز به سختی قدرت خرید تلفن همراه را دارد.

نرخ تورم برابر است با تغییر در یک شاخص قیمت که معمولاً شاخص قیمت مصرف‌کننده‌است.

بسیاری از اقتصادانان معتقدند که مقدار مشخصی از تورم برای اقتصاد‌های پررونق ضروری است اما افزایش افسار گسیخته و غیر قابل کنترل آن نگرانی‌هایی را به همراه خواهد داشت که می‌تواند سبب کاهش ارزش پول یا در بدترین حالت، یک رکود اقتصادی شود.

به همین دلیل، کشورهای دنیا با چاپ پول یا دستکاری در نرخ بهره‌ی بانک‌ها، به صورت عمدی مقداری تورم سالانه ایجاد می‌کنند(معمولا کمتر از ۳ درصد درسال).

انواع تورم

تورم خفیف

اگر نرخ تورم هدف در کشوری ۴ درصد باشد و مثلا به ۶ درصد برسد به آن «تورم متحرک» (Walking inflation) می‌گویند و در این مرحله همچنان قابل کنترل است.

تورم شدید

به محض اینکه نرخ تورم به محدوده دو رقمی وارد شود و در حدود ۱۰ الی ۲۰ درصد قرار گیرد، فاز دوم که به آن «تورم روان» (Running inflation) آغاز شده و سبب کاهش ارزش پول با سرعتی بیش از آنچه مورد انتظار است می‌شود.

از آنجایی که ارزش پول رفته رفته کاهش می‌یابد، این مسئله به معضلی برای شهروندان آن کشور بدل می‌شود. در این صورت قیمت‌ها به قدری افزایش خواهد یافت که می‌تواند تاثیرات مخربی بر قشر کم درآمد و کارگر جامعه که پیش‌تر نیز با مشکلات مالی دست و پنجه نرم می‌کردند، داشته باشد.

از طرف دیگر درآمد‌ها به موازات هزینه‌ها افزایش پیدا نمی‌کند، بنابراین کالا‌های کمتری خریداری می‌شود و اقتصاد به سمت رکود پیش می‌رود.

اَبَرتورم

مرحله سوم، «ابر تورم» (HyperInflation) نامیده می‌شود که به ندرت اتفاق می‌افتد اما مخرب‌ترین اتفاقی است که می‌تواند برای یک اقتصاد رخ دهد. طبق تعریف ابر تورم یا تورم افسارگسیخته زمانی به‌وجود می‌آید که تورم بیش از ۵۰ درصد در ماه یا بیش از ۱ درصد در روز باشد.

رکود اقتصادی موجب نا امیدی در جامعه خواهد شد. مردم اعتماد خود به ارزهای رایج (فیات) را از دست داده و شروع به احتکار مواردی چون طلا به جای پول می‌کنند. مجموع این عوامل سبب کاهش قابل توجه در مبادله کالاها می‌شود.

موسسات مالی نیز عملاً بی اعتبار خواهند شد و این موسسات هم به سوی ورشکستگی پیش می‌روند. اگرچه وقوع این پدیده در اقتصاد نادر است اما هم اکنون در چندین کشور شاهد آن هستیم از جمله: ونزوئلا، زیمبابوه و ایران.

رکورد تورمی

همچنین شکل دیگری از تورم نیز به نام «رکود تورمی» وجود دارد که در این حالت، با وجود آنکه اقتصاد در حالت رکود است اما قیمت‌ها مدام افزایش می‌یابند. رکود تورمی در شرایط خاصی اتفاق می‌افتد، مانند دهه ۱۹۷۰ در آمریکا که علاوه بر نرخ بالای بیکاری و رشد اقتصادی منفی، قیمت نفت به شدت افزایش یافت.

در رکود تورمی به دلیل افزایش شدید قیمت ها که معمولا روزانه و ختی ساعتی اتفاق می افتد، از یکسو فروشنده انگیزه ای برای فروش کالا ندارد زیرا هر چقدر دیرتر کالای خود را بفروشد پول بیشتری دریافت می کند، از طرف دیگر قیمت ها بقدری از قدرت خرید اکثر مردم بالاتر رفته که به مرور اکثر کالا ها بجز ملزومات حیاتی برای عموم مردم غیرقابل خرید می شوند.

نرخ تورم در جهان در سال ۲۰۱۹

تورم در ایران

بر اساس گزارش صندوق بین‌المللی پول، ایران در خاورمیانه بالاترین نرخ تورم را داراست. در حالی که میانگین نرخ تورم در کشورهای خاورمیانه برابر با ۳٫۳ درصد است.

ایران، دومین نرخ بالای تورم را در سطح جهان دارد. بر اساس این گزارش (۲۰۱۸)، ونزوئلا با نرخ تورم بیش از ۸۰٬۰۰۰ درصد، بالاترین نرخ تورم را در دنیا دارد.

محاسبه تورم

چطور می توان با وجود این همه اقلام و خدماتی که در اقتصاد وجود دارد، نرخ تورم را تنها با یک عدد اندازه‌گیری کرد؟ انجام این کار چندان هم راحت نیست. دولت‌ها از چندین مدل مختلف برای اندازه گیری نرخ جاری تورم استفاده می‌کند که در ادامه به تشریح مهمترین‌ِ این روش‌ها می‌پردازیم:

شاخص قیمت مصرف‌کننده (CPI)

شاخص CPI، روشی است که توسط دولت‌ها، برای تعیین قیمت خرده‌فروشی کالا و خدمات، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در این روش بیش از ۸۰,۰۰۰ قلم از چندین هزار دسته مختلف در گروهی با نام «سبد بازار» را در نظر می‌گیرند و تغییرات قیمت آن‌ها را بررسی می‌کنند. این شاخص به صورت ماهانه محاسبه شده و تغییرات قیمت نسبت به ماه گذشته تعیین می‌شود که با آن می‌توان میزان تورم را تخمین زد.

شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی خانوارها (PCE)

برخی از تحلیلگران در محاسبه نرخ تورم، ترجیح می‌دهند تا به جای CPI از شاخص PCE استفاده کنند. شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی خانوارها در واقع تورم هسته که شامل افزایش قیمت کالا‌ها و خدماتی که مربوط به غذا و انرژی مثل گاز و نفت نمی‌شود را محاسبه می‌کند. این کالا‌های پرنوسان دارای ویژگی‌های خاصی هستند که سایر کالا‌ها از آن بی‌بهره‌اند. به‌عنوان‌ مثال :

• عرضه این نوع اقلام تنها برای کوتاه مدت صرفه اقتصادی ندارد.
• مقدار و نحوه عرضه آن‌ها وابسته به آب و هوا و جغرافیای سیاسی است.
• همچنین تغییر کوچکی در میزان عرضه با درصد تغییرات بسیار بیشتری در قیمت آن‌ها همراه خواهد بود.

دلایل ایجاد تورم بالا

تورم ناشی از کاهش عرضه

در این نوع از تورم، افزایش هزینه تولید کالا‌ها و ارائه خدمات، باعث افزایش قیمت می‌شود. این اتفاق سبب کاهش عرضه می‌شود، در حالی که کاهشی در میزان تقاضا رخ نداده است.

تورم ناشی از افزایش تقاضا

بر خلاف تورم ناشی از افزایش هزینه که نتیجه کاهش عرضه‌ای است که نمی‌تواند به پای میانگین ​​تقاضا برسد، تورم ناشی از تقاضا، زمانی رخ می‌‌دهد که تقاضا به شدت افزایش یافته و شرکت‌ها در پاسخ به این افزایش بسیار زیاد در تقاضا و بالا رفتن قیمت، تولید و عرضه محصولات خود را بیشتر می‌کنند.

به طور کلی می‌توان گفت که تورم ناشی از فشار تقاضا، نوعی افزایش قیمت است که صاحبان کسب و کار رویای وقوع آن را دارند و نشان از یک اقتصاد پررونق دارد؛ چرا که مردم به شدت تمایل به خرج پول‌های خود دارند.

مخارج دولت و شایعات

از موارد دیگری که می‌تواند باعث بالا رفتن قیمت‌ها شود، مخارج دولت است که مجبور می‌شود تا برای جبران هزینه‌ها پول چاپ کند.

شاید خنده دار باشد، اما یکی دیگر از دلایلی که می تواند به افزایش قیمت‌ها منجر شود، تصور عموم نسبت به افزایش قیمت‌هاست. اگر پیش‌بینی شود که وضعیت بد اقتصادی در راه است، کسب‌وکارهای مختلف ممکن است قیمت خود را پیش از وقوع تورم بالا ببرند، این در حالت خودشان منجر به تحقق پیش‌بینی خود می‌شوند.

نمونه های تاریخی تورم در جهان

تاریخ اقتصاد جهان شاهد کشورهای بسیاری بوده که درگیر تورم های بسیار بالا بوده اند که در زیر به نمونه هایی اشاره خواهیم کرد:

ونزوئلا در حال حاضر

اگر فردی در سال ۲۰۱۳ معادل یک میلیون دلار آمریکا، بولیوار (واحد پول ونزوئلا) در اختیار داشت، ارزش این مقدار بولیوار در زمان فعلی، فقط ۰.۳۷ دلار بود.

ابرتورم زمیباوه

کشور زیمباوه در دهه ۲۰۰۰ میلادی متحمل یک ابرتورم جدی شد. بسیاری از اقتصاددانان دلیل اصلی این اتفاق را چاپ بیش از اندازه پول برای تامین بودجه کشور در جنگ دوم کنگو می‌دانند. تاثیر این تورم به‌ قدری بد بود که امکان بازیابی و نجات واحد پولی وجود نداشت. سرانجام سران کشور تصمیم به منحل کردن ارز رایج و جایگزین کردن آن با یک ارز خارجی گرفتند.

ابرتورم مجارستان

پس از جنگ جهانی دوم، کشور مجارستان نیز گرفتار یک ابرتورم جدی شد که در بدترین حالت آن، نرخ تورم روزانه پنگو (واحد پولی مجارستان در آن زمان) بیش از ۲۰۰ درصد بود. قیمت‌ها هر ۱۵ ساعت دو برابر می‌شد. در این مورد نیز همانند زیمباوه، این اتفاق ضربه غیر قابل بازگشتی به اقتصاد این کشور وارد کرده بود و تنها راه ممکن تغییر ارز رایج کشور به یک واحد پولی دیگر بود.

ابرتورم آلمان (وایمار)

پس از جنگ جهانی اول، آلمان یا همان دولت وایمار به عنوان یکی از مقصران جنگ، محکوم به پرداخت غرامت سنگینی شد. دولت این کشور از یک سو مایل نبود با همسایگان اروپایی‌اش درگیری نظامی پیدا کند و از سوی دیگر نمی‌خواست با افزایش مالیات موجب تشفیش اذهان عمومی گردد. بنابراین به جای طرف شدن مستقیم با مردم، برای پرداخت بدهی‌ها، اقدام به چاپ بی‌رویه پول کرد و مارک آلمان به یک سراشیبی سقوط غیرقابل کنترل افتاد. تورم در همه چیز به حدی شدت یافته بود که بچه‌های کوچک از دسته‌های اسکناس‌ بی‌ارزش ۵۰ میلیون مارکی برای بازی استفاده می‌کردند و مردم با آتش زدن این اسکناس‌ها خودشان را گرم می‌کردند چرا که ارزانتر از خرید سوخت بود. مهترین درس بدست آمده از این اتفاق این است که هرج و مرج مالی و دولتی آلمان دهه ۱۹۲۰، دری برای ظهور آدولف هیتلر باز کرد.

جمع‌بندی

تورم معیاری است که افزایش یا کاهش یا ثبات در قیمت کالاها و خدمات را نشان می‌دهد. بالا رفتن تورم به معنای افزایش قیمت‌ها و کاهش ارزش پول است.

کمی تورم می‌تواند باعث رشد اقتصادی شود و چرخ‌های اقتصادی یک کشور را بچرخاند اما اگر از کنترل خارج شود، اثرات بسیار زیان‌باری بر جامعه خواهد داشت و بیشترین آسیب را قشر متوسط و کم درآمد جامعه می‌بیند. قدرت خرید یک ارز با تورم رابطه مستقیم دارد. هر چه تورم افزایش یابد، قدرت خرید مردم کمتر می‌شود.

تورم علت‌های زیادی می‌تواند داشته باشد که بیشتر آن‌ها به چاپ پی رویه پول از سوی دولت منجر می‌شوند و ارزش پول را کاهش می‌دهند.