تنبیه کودکان

تنبیه چیست و آیا تنبیه بر رفتار کودک اثری مثبت دارد

اگر والدین به کودک خود بگویند که اگر این رفتار اشتباه را انجام دهی تنبیه ات می کنم اما وقتی آن رفتار از فرزندان سر زد هیچ تنبیه ای برایش درنظر نگیرند. این رفتار باعث تکرار کردن دوباره اشتباهات کودکان می شود زیرا والدین هیچ اقتداری از خود نشان نمی دهند.

والدین باید تبعات کارهای اشتباه فرزندان را مشخص کنند و همانند یک قانون در ذهن فرزندشان بگنجانند. مانند این که اگر کودک او اسباب بازی هایش را مرتب کرد با تشویق والدینش روبرو شود و درک کند که این رفتار در قوانین خانه جزو یک رفتار درست است یا اگر رفتاری نادرست انجام داد، بداند با تنبیه رو به رو می شود و درک کند این رفتار در قوانین خانه جزو یک رفتار نادرست است.

صحیح ترین راه ها برای تنبیه کودکان

تنبیه می تواند در آموزش کودکان به کار آید و جدای از خشونت می باشد، تنبیه می تواند اخلاقیات را به کودک بیاموزد و یاد آور تعهد و مسئولیت شود. گاهی والدین لازم است به طور جدی با کودکان برخورد کنند و در برخی شرایط تنبیه نشدن بچه ها یک اشتباه محض در تربیت آنان است.

اصول مهم برای تنبیه کودکان چگونه است

زمان تنبیه

بسیاری از والدین وقتی کودکشان کار اشتباهی را انجام می دهد به او می گویند:

• «فقط صبر کن بابات بیاد!»
• «اگه این کار را انجام بدی وقتی مامانت اومد بهش می گم!»
• «باشه هر کاری دوست داری انجام بده منم فردا نمی برمت پارک»

به نظر شما اشکال این جمله ها چیست؟! پاسخ این است که این جمله ها تنبیه کودک را به آینده موکول می کند و به همین خاطر اثری ندارد. بنابراین برای اثر بخش بودن تنبیه یا تشویق بهتر است بلافاصله آن را انجام دهید.

مانند طبیعت باشید

سعی کنید مانند طبیعت باشید، مثلا همه کودکان می دانند اگر از طبقه چهارم پایین بپرند احتمالا زنده نخواهند ماند و در این باره کسی با آن ها شوخی ندارد، شما هم می توانید با عمل کردن به حرفتان، مانند طبیعت قابل پیش بینی باشید. اما به یاد داشته باشید که تنبیهات شما باید منصفانه باشد و البته فراموش نکنید درباره تعهدات خود برای تشویق کردن کودکتان هم مانند طبیعت قابل پیش بینی باشید.

در مورد تنبیه فرزندان یک رای باشید

تنبیه به معنای اصلاح کردن و آگاه کردن می باشد و اگر والدین به وسیله تنبیه فقط خشم خود را فرو نشانند دیگر به معنای تنبیه نیست زیرا باعث اصلاح رفتار کودک نمی شوند. تنبیه کردن نادرست کودکان می تواند آسیب های روانی و تبعاتی مانند فرار از مدرسه، بزهکاری، اعتیاد یا عدم پیشرفت شغلی در آینده را برای کودکان به همراه داشته باشد.

مهم ترین نکته در تنبیه کودکان یک نظربودن والدین بر سر تنبیه کودک است.

تنبیه کلامی کودکان

به جای تنبیه بدنی بهتر است با واکنش های کلامی رفتار کودکان را اصلاح کنیم. در زمینه تنبیه کردن کودکان نباید افراط کنیم زیرا تنبیه تاثیر خود را از دست می دهد. به طور مثال به کودکان نگوییم :«تو دختر یا پسر بدی هستی»، رفتار آنها را سرزنش کنیم و بگوییم «تو کار بدی کردی». یکی از نکات مهم در تنبیه کودکان این است که قبل از تنبیه به کودک بگوییم به خاطر چه کاری او را تنبیه می کنیم .

آیا تنبیه بدنی کودکان مجاز است؟

برخلاف گذشته، امروزه اکثر روانشناسان تنبیه بدنی کودکان را مفید نمیدانند و برای آن جایگزین هایی معرفی می کنند که در ادامه به آن می پردازیم.

رفتارهای مناسب به جای تنبیه بدنی در کودکان

اگر تنبیه کودکان همراه با خشونت باشد، تاثیری در اصلاح رفتار آنان ندارد و می تواند کودک را پرخاشگر کند، بنابر این توصیه می شود از تنبیه بدنی کودک پرهیز شود.

قبل از تنبیه کودکتان کمی مکث کنید

قبل از تنبیه کردن کودکتان ابتدا آرامش خود را حفظ کنید و رفتاری انجام ندهید که باعث شود از او عذرخواهی کنید یا اینکه پشیمان شوید. کودکان برای رشد و تکامل خود نیاز به حمایت والدین خود دارند پس باید در این مسیر صبور بود به این نکته توجه کرد که کودک نیز یک انسان است و نمی تواند همیشه بی نقص عمل کند.

قبل از تنبیه کودکان انتظارات خود را از آن ها مشخص کنید

ابتدا مفهوم کار درست و نادرست را به فرزندتان بیاموزید و سپس از او انتظار داشته باشید که رفتار درستی انجام دهد. والدین باید در همه شرایط از فرزند خود حمایت کنند و در کنار تنبیه از آنان حمایت های عاطفی نیز داشته باشند.

نحوه نه گفتن به کودکان و اصلاح رفتار آن ها

تا سن ۲ سالگی کودکان نمی توانند کار درست را از غلط تشخیص دهند و باید شما دراین سن با گفتن یک نه قاطع به اصلاح رفتار آن ها بپردازید اما بعد از این سن و با رشد کودک باید درباره علت امر و نهی نیز به کودک خود توضیحاتی بدهید تا او بتواند مفهوم درستی یا نادرستی را به خوبی درک کند.

جایگزین های درست برای تنبیه بدنی کودکان چیست

۱ – محروم کردن موقتی

روش محروم کردن موقتی یکی از جایگزین های مناسب برای تنبیه بدنی کودک است و به این صورت است که شما کودکتان را برای مدتی از فعالیتی محروم می کنید البته این محرومیت باید به گونه ای باشد که کودک شما احساس کند چیز باارزشی را از دست داده است. لطفا در استفاده از این روش به این نکات توجه کنید:

الف) دلایل محرومیت را برای کودک توضیح دهید

قبل از انجام هر اقدامی به کودکتان بگویید علت محروم شدن او، انجام فلان رفتار اشتباه بوده است و این محرومیت برای ترک رفتار نادرستش لازم است. البته دقت کنید که در ابتدا از این روش فقط برای یک رفتار اشتباه استفاده کنید و بعد از اصلاح آن رفتار، به سراغ رفتارهای نادرست دیگرش بروید و به یاد داشته باشید در صورت استفاده زیاد، این روش نیز مانند دیگر شیوه ها اثرش را از دست می دهد و بی نتیجه می شود.

ب)محل اخراج

در انتخاب محل تنبیه دقت کنید زیرا محل اخراج کودک باید جایی باشد که کودک احساس کند از چیزی محروم شده؛ مثلا برای کودکی که از هر موقعیتی استفاده می کند و به کوچه می رود، بستن در حیاط به عنوان تنبیه کار درستی نیست؛ زیرا شما همان چیزی را به او می دهید که دنبالش است. نکته بعدی این است که محل اخراج نباید تاریک و ترسناک باشد، مثلا حمام تاریک برای تنبیه کودک مناسب نیست.

ج)مدت تنبیه

بعضی والدین برای تنبیه یک کودک دوساله مدت زمان یک ربع یا نیم ساعت را در نظر می گیرند! در حالی که باید برای هر سال، یک دقیقه تنبیه در نظر بگیرید، مثلا برای یک کودک دو ساله دو دقیقه تنبیه کافی است و برای یک کودک پنج ساله پنج دقیقه زمان مناسبی است.

د)مقاومت

اما اگر کودک شما در مقابل تنبیه مقاومت کرد، مثلا از محل اخراج فرار کرد، به او بگویید که یک دقیقه دیگر به تنبیه‌اش افزوده می شود و مثلا به جای چهار دقیقه پنج دقیقه حق بازی ندارد. البته به یاد داشته باشید دقایق اضافی نباید بیش از سه دقیقه شود زیرا در این صورت اثرش را از دست می دهد.

۲ -عصبانی شوید

بعضی از کودکان خیلی لجباز هستند به گونه ای که انجام روش های ذکر شده، تاثیری بر آن ها ندارد، در این صورت اگر شما مقداری عصبانی شوید اشکالی ندارد و همین که شما به کودکتان با قاطعیت بگویید: «دیگه دارم از دستت عصبانی می شم!» مقاومتش را در هم می شکنید.

۳ – از کودک رفع مسئولیت نکنید

نکته بعدی این است که نگذارید تنبیه کودک راهی باشد برای فرار از مسئولیت. مثلا اگر او در حین جمع کردن اسباب بازی هایش، کار بدی انجام داد، او را تنبیه کنید و دوباره بعد از تنبیه او را مجبور کنید کارش را ادامه دهد؛ زیرا ممکن است او یاد بگیرد برای فرار از مسئولیت کار بدی انجام دهد تا تنبیه شود و در حین تنبیه استراحت کند.

۴ – تصحیح رفتار اشتباه

اما روش دیگر جایگزین برای تنبیه کودکان، تصحیح رفتار اشتباه است. انجام این روش به این صورت است که شما از پیامدهای طبیعی برای از بین بردن رفتار اشتباه کودکان استفاده می کنید، مثلا برای کودکی که روی دیوار نقاشی می کند، این روش می تواند مفید باشد به این صورت که شما از کودک می خواهید قسمت نقاشی شده را با دستمال تمیز کند و اگر او انجام این کار را بلد نیست به او آموزش دهید و در صورت مقاومت دستانش را بگیرید و او را مجبور به تمیز کردن دیوار کنید.

هنگامی که دیوار را کاملا تمیز کرد، به او بگویید: عزیزم دیوار خیلی تمیز شده، حالا ازت می خوام بقیه دیوار را هم تمیز کنی! و اگر دفعه بعد باز هم دیوار را کثیف کرد دوباره او را مجبور به تمیز کردن کنید. البته برای استفاده از این روش نکاتی وجود دارد که در ادامه به آن اشاره می کنیم:

الف) جبران اشتباه

از کودکتان بخواهید کار بدش را جبران کند، مثلا به خاطر حرف بدی که زده است معذرت خواهی کند یا اگر ظرف ها را ریخته، آن ها را جمع کند.

ب) تمرین رفتار مثبت

حتما شما هم به خاطر دارید هنگامی که در مدرسه کلمه ای را غلط می نوشتیم، معلم مجبورمان می کرد مثلا املای درست آن کلمه را ده بار بنویسیم، انجام این روش هم به همین صورت است مثل تمیز کردن دیوار که کودک مجبور می شود قسمت دیگری از آن را نیز تمیز کند یا مثلا اگر تمام اتاقش را نامرتب کرد از او بخواهید علاوه بر اتاقش قسمت دیگری از خانه را هم مرتب کند.

ج) تحسینش کنید

هنگامی که کودک به جای کار اشتباهش کار درست و شایسته ای انجام داد او را تشویق کنید و برایش جایزه ای کوچک در نظر بگیرید.

د) مثل همیشه قاطع باشید

قاطع باشید و از حرف خودتان کوتاه نیایید، مثلا اگر قرار شد کودکتان اتاقش را تمیز کند باید تمامش را خودش تمیز کند.

۲ نکته مهم

اما در استفاده از روش های جایگزین تنبیه بدنی کودکان ۲ نکته مهم نیز وجود دارد که باید مد نظر قرار دهید:

• در نظر گرفتن سن و توانایی کودک هم بسیار مهم است و شما نباید کودک را به خاطر کاری که فهم آن را ندارد، تنبیه کنید. مثلا اگر کودکی تکالیفش را انجام نمی دهد و در حین انجام تکالیف فرار می کند اول مطمئن شوید، کودک شما مشکل بیش فعالی یا مشکلات دیگر ندارد بعد برای تنبیه‌اش اقدام کنید.
• همیشه به یاد داشته باشید به کار بردن هر روش تربیتی برای انجام هر کار اشتباهی مانند خوردن یک قرص است برای تمام بیماری ها! که نه تنها موثر نیست بلکه ممکن است مضر هم باشد. مثلا برای کنترل بددهنی کودکتان راه های دیگری وجود دارد، شاید اعمال شما باعث شده کودکتان بی ادب و بددهن شود یا والدینی که در مقابل هر خواسته منطقی و غیرمنطقی کودکشان می گویند:«نه» باید منتظر لجبازی و انجام رفتارهای اشتباه از سوی کودکشان باشند.

چه زمانی متوجه تنبیه درست کودکان می شویم؟

گاهی اوقات تنبیه کلامی باعث تشدید رفتار کودکمان می شود و نه تنها او را آرام نمی کند بلکه باعث بی قراری بیشتر او نیز می شود این گونه تنبیهات هیچگونه اثری بر روی کودک ندارد و باعث بروز احساساتی مانند خشم، ترس و ناامیدی یا انتقام در کودک می شود و این یعنی تنبیه مناسب نبوده است. یک نمونه از این تنبیهات کلامی اشتباه این است :«تو دیگر بچه من نیستی».