حیوانات خانگی: نگهداری و تغذیه سنجاب

سنجاب جونده اي است نيمه اهلي ،اين حيوان در کشورهاي اروپايي جزو حيوانات اهلي محسوب نمي شود ولي چند سالي است که نگهداري آن در ايران رايج شده است.

این حیوان در زبان انگلیسی «Squirrel» و در زبان آلمانی «eichhornchen» و در زبان فرانسوی «ecureuil» و در زبان ترکی «sincap» و در زبان عربی «السنجاب»  نامیده می‌شود.
در طبيعت با توجه به توانايي خود در بالا رفتن از درخت اغلب در جنگلها ودر سوراخهايي که خود در درخت ايجاد مي نمايد زندگي ميکند. آن ها گياهخوار بوده وميوه ها ودانه ها عمده غذاي طبيعي آنها را تشکيل مي دهند. او يکي از معدود حيوانات وحشي است که با انسانها وفق داده شده و ياد گرفته که با انسانها زندگي کند.

این حیوان هم مي تواند از غذاي طبيعت استفاده کند و هم از غذايي که توسط انسانها درست شده است. این جانور يک ژيمناستيک کار شگفت انگيز است. دم بلند آن باعث مي شود بتوان او را از بقيه پستانداران روي زمين به راحتي تشخيص داد.

اسم سنجاب برگرفته شده است از يونان باستان ، جايي که ارسطو کلمه (Skiouros) را به کار برد ، Skia به معني سايه مي باشد و همچنين Oura به معني دم مي باشد. بنابراين معني آن مي شود (کسي که زير سايه دمش مي نشيند). قرنها بعد فرانسويها يک اسم به نام (esquirel) براي وصف اين حيوان ساختند. و هم اکنون او را (Squirrel) مي نامند.
غذاي آنها آجيل ، دانه و ميوه مي باشد. طول عمر سنجاب تقريباً 6 سال مي باشد. اکثر سنجابهاي شهري کمتر از يکسال زندگي مي کنند.
همچنين سنجاب قرمز هم وجود دارد ، آنها از نوع طوسي خود کوچکتر هستند. 20 تا 25 سانتيمتر طول. رنگ موي آنها از قرمز تا مشکي در متغير است. اکثر آنها داراي شکم سفيد و دم پُرزدار بلند قرمز رنگ مي باشند . بعضي از زير مجموعه هاي آنها مي توانند داراي گوش مشکي رنگ باشند . آنها بيشتر در فصل زمستان رشد مي کنند.

سنجاب قرمز در جنگلهاي کاج و صنوبر يافت مي شود. آنها متعلق به خانواده جوندگان هستند و داراي 1650 نوع مختلف هستند. آنها بزرگترين گروه از پستانداران هستند. 365 نوع سنجاب در 7 دسته مختلف وجود دارد که شامل سنجاب پرنده،سنجاب زميني و سنجاب درختي مي باشد بعلاوه پستانداراني مانند موش کيسه دار، موش خرماي کوهي، سگ چمنزار.

همچنین این جونده کوچک در رنگ های مختلف از قبیل: طوسی، قهوه ای، مشکی، سفید، قرمز و … دیده می شود.

محل نگهداری

به طور کلی سنجاب ها پستاندارانی بسیار پر تحرک هستند و تقریبا هیچ قفسی نمی تواند برایشان کافی و مناسب باشد ولی قفس هایی در ابعاد 1.5 متر ارتفاع و یک متر عرض و 2.5 متر طول می تواند از بروز مشکلات رفتاری و استرس در آنها جلوگیری نماید.

سنجاب ها تمایل زیادی به فرار از قفس دارند و تقریبا هیچ گاه کاملا اهلی نمی شوند حتی زمانی که غذا گرفتن از دست صاحبشان را فرا گرفته باشند. برای جلوگیری از فرار سنجاب می بایست زیر لایه چوبی کف قفس یک لایه توری فلزی نیز وجود داشته باشد تا در صورت خورده شدن بستر چوبی مانع فرار آن شود. این جوندگان در برابر سرما مقاوم هستند و در هوای سرد با فواصل چند روزه به خواب زمستانی ناقص فرو می روند ولی در صورتی که سنجاب به خواب زمستانی نرود از عمر بیشتری برخوردار خواهد بود لذا توصیه می شود که محیط زندگی سنجاب به شدت سرد نباشد. سنجاب ها در طبیعت به صورت زوج و یا یک نر با دو تا سه ماده زندگی می کنند ولی با این وجود هر کدام لانه جداگانه ای دارند. در شرایط اسارت دو یا چند سنجاب ماده در صورتی که از فضای کافی برخوردار باشند بدون مشکل چندان می توانند در کنار هم زندگی کنند ولی دو یا چند سنجاب نر و یا نر و ماده می توانند آسیب های جدی به یکدیگر وارد کنند.

محل نگهداری باید از دمای معتدلی برخوردار باشد و نباید زیر نور مستقیم آفتاب و یا نزدیک شوفاژ یا بخاری قرار بگیرد.

سنجاب ها به دود سیگار بسیار حساس بوده و دود سیگار به سرعت می تواند منجر به بیماری ریوی در آنها شود.

محل نگهداری سنجاب نباید در اتاقی که تلوزیون روشن در آن قرار دارد باشد زیرا تلوزیون ها امواج الکترومغناطیسی و اولتراسونیکی ساطع می کنند که تماس طولانی مدت با این امواج می تواند منجر به مرگ سنجاب شود.

حضور حیوانات خانگی مانند سگ و گربه در خانه یکی از عوامل استرس زای عمده برای سنجاب ها به شمار می آید.

حمام کردن

سنجاب ها را می توانید هر ماه یک بار با کف حاصل از شامپوی مخصوص حیوانات (و نه ریختن مستقیم شامپو روی مو) با ملایمت بشویید. برای کاهش استرس بهتر است ابتدا شیر آب را با فشار بسیار کم باز کرده و اجازه دهید سنجاب آزادانه با آب بازی کند و سپس با مقداری کف و آب بدن سنجاب را بشویید و بیشتر اجازه دهید تا خودش هنگام آب تنی بدنش را تمیز کند. مراقب باشید آب وارد دهان و بینی، چشم و گوش سنجاب نشود. پس از حمام، سنجاب را در محلی گرم قرار داده و در صورتی که نترسد با باد ملایم سشوار با حفظ فاصله مناسب (جلوگیری از سوختن پوست) خشک کنید.

تغذیه

سنجاب ها پستانداران کوچکی هستند که به طور کلی همه چیز خوارند و مواد غذایی و ویتامین های مورد نیاز خود را با خوردن دانه غلات (گندم، جو، ذرت، برنج)، حبوبات (عدس، ماش، سویا و ..)، انواع میوه ها و سبزیجات و گیاهان (مانند گل قاصدک) و حتی مواد پروتئینی (گوشت پخته، تخم مرغ پخته و حتی جوجه یک روزه گنجشک ها) تامین می کنند. آن ها علاقه زیادی به خوردن دانه های روغنی مثل تخم آفتابگردان، گردو، فندق، پسته وبادام دارند ولی این دانه ها به دلیل اینکه حاوی مقدار زیادی فسفر و چربی هستند می توانند باعث بروز پوکی استخوان و کمبود کلسیم و نیز چاقی بیش از حد در سنجاب ها شوند. به همین دلیل مصرف این دانه ها باید در حد تنقلات و به هفته ای یک بار محدود شود و هر بار نیز یک دانه با پوسته سخت آن در اختیارش قرار داده شود تا تلاش برای باز کردن پوسته سخت به ساییده و کوتاه شدن دندانها نیز کمک کند. مصرف منظم از میوه های متنوع در حفظ سلامتی سنجاب ها اهمیت بسیاری دارد. پلت های مخصوص جوندگان را نیز می توانید از پرنده فروشی تهیه نمایید که این پلت ها حداکثر 40% از غذای روزانه را شامل می شوند و باقی غذای روزانه باید از میوه و سبزیجات تازه مانند هویج، کاهو، سیب زمینی، کلم، انواع میوه و دانه غلات و حبوبات تامین شود. ماست و پنیر بدون نمک و شیر خشک از منابع بسیار مناسب کلسیم هستند. تخم مرغ پخته شده با پوست سخت نیز به مقدار کم و هفته ای یک بار می تواند مناسب باشد (بخشی از تخم مرغ پخته را با پوست سخت آن در اختیارش قرار دهید.).

دندان سنجاب ها مانند سایر جوندگان، در تمام طول عمر به طور منظم بلند می شود و سنجاب برای کوتاه کردن دندان خود ناگزیر به جویدن مواد سخت می باشد. در طبیعت سنجاب ها با جویدن چوب درختان این نیاز را برطرف می کنند ولی در منزل می توان علاوه بر چوب درختان میوه از خوراک خشک سگ ها و استخوان های مصنوعی خوراکی سگ ها که حاوی پروتئین و ویتامین نیز هستند استفاده نمود. همچنین انواعی از سنگ های مصنوعی جویدنی حاوی کلسیم و ویتامین های مخصوص جوندگان نیز به اشکال مختلف در بازار موجود است که می تواند در برطرف کردن این نیاز کمک نماید. در صورتی که نیاز جویدن برطرف نگردد، دندانهای سنجاب بیش از اندازه رشد کرده و به استخوان فک و چشم های سنجاب آسیب می رساند و به علت درد شدید این عارضه، سنجاب قادر به خوردن غذا نخواهد بود.

همواره باید آب پاکیزه و تازه در اختیار سنجاب قرار داشته باشد. استفاده از آبخوری های مخصوص جوندگان می تواند به پاکیزه و تازه ماندن آب کمک زیادی کند. این آبخوری ها به قفس متصل شده و با هر بار زبان زدن به نوک آن آب خارج می شود که این خصوصیت مانع از خیس شدن قفس و آلوده شدن آب می شود.

سنجاب ها در شرایط زندگی در منزل به میزان زیادی دچار کمبود ویتامین D و E و A می شوند. برای جلوگیری از بروز این کمبود باید طبق توصیه دامپزشک و با توجه به وزن و جثه سنجاب از مکمل های ویتامینی استفاده نمایید. مصرف مرتب میوه و سبزیجات رنگین (مثل هویج) می تواند ویتامین A مورد نیاز سنجاب را تامین نماید.

 بیماری ها

سنجاب ها می توانند ناقل برخی از بیماری های مشترک انسان و دام باشند که برخی از آنها مانند هاری بسیار خطرناکند. به خصوص در صورتی که حیوان پرورشی نبوده باشد احتمال آلودگی به هاری وجود خواهد داشت که در این حالت گاز گرفتگی می تواند خطرناک باشد. به همین دلیل نگهداری از این حیوان در برخی کشورها ممنوع است.

برخی انگل های گوارشی مشترک میان سنجاب و انسان نیز وجود دارد که به منظور کنترل آنها باید هر 3 ماه یک بار داروی ضد انگل توسط دامپزشک تجویز شود و از دادن میوه و سبزی و دانه های شسته نشده اجتناب شود.

آن ها حیوانات مقاومی هستند و به همین دلیل زمانی که علائم بیماری را نشان می دهند اغلب بیماری پیشرفته شده و به همین دلیل باید در سریع ترین زمان ممکن اقدامات درمانی انجام گیرد. با مشاهده علائم زیر با دامپزشکتان مشورت کنید:

• بی اشتهایی
• سختی در دفع ادرار
• اسهال
• فلجی (کامل یا ناقص)
• کوری
• ریزش موها به صورت ناحیه ای یا خارش پوست
• ترشح زیاد بزاق در دهان
• پنجه زدن مداوم به دهان
• تنفس غیر طبیعی یا دشوار و یا صداهای تنفسی (عطسه، سرفه، خس خس)
• آبریزش از بینی و یا چشم