بنسای (نگهداری و پرورش بُنسای در منزل)
بُنسای، دارْسان یا درخت‌ریزه‌های ژاپنی (به ژاپنی: 盆栽) هنرِ پرورشِ درختان و گیاهانی است که در اندازهٔ کوچک ایجاد می‌شوند.
چینی‌ها اولین کسانی بودند که استفاده از زیبایی درختچه‌های طبیعی را در خانه‌ها و باغچه‌های خود رواج دادند و این‌کار را با انتقال درختچه‌های کوچک به داخل گلدان‌ها و ظروف زیبا و دکوراتیو انجام می‌دادند. البته همزمان، ژاپنی‌ها نیز کاشت درختچه‌های زینتی بنسای را با ظرافت کامل اجرا می‌کردند.
بنسای، درخت یا گیاهی است در گلدان و به‌صورتی پیرایش می‌شود که پاکوتاه شده و در سنینِ ۱۰۰ تا ۲۰۰ سالگی در حدود ۳۰ تا ۶۰ سانتی‌متر بلندی داشته باشد!
فرهنگِ چین و به ویژه ژاپن در آفرینشِ چشم‌اندازِ فضای سبز بر این است که کلِ طبیعت را یکجا به باغ منتقل کنند. نه مانندِ غربیها که بخشی از طبیعت را به عنوانِ باغ تلقی می‌کنند. ژاپنی‌ها طبیعت را دوست دارند، نه رونوشتی از آن را؛ و باغ‌سازیِ غربی را رونوشتی از طبیعت می‌دانند. بنسای نوعی از باغبانیِ هنری است که از قدیم در چین و ژاپن به روش‌های مختلف متداول بوده و هم اکنون کل جهان از این هنر با اطلاع هستند و کم و بیش آن را به طور نسبی به اجرا در می‌آورند.
معنی واژه بونسای (Bonsai)
واژه بنسای دارای دو قسمت «بن» و «سای» می باشد که در ژاپنی به معنای «یک گیاه درون ظرف» است.
دارسان
از آنجا که پیراستنِ گیاه به صورتِ بنسای، شبیه سازیِ شکلِ درخت در اندازه کوچک‌تر است، فرهنگستان زبان فارسی برای واژهٔ بنسای برابرِ فارسیِ دارسان (همانندِ دار و درخت) را برگزیده است.
خرید بنسای
در هنگام خرید بنسای نکات زیر را در نظر بگیرید تا بتوانید گیاهی سالم و شاداب خریداری کنید:
- حتما گیاه بنسای را در فصل بهار که زمان رشد و شکوفایی آن است بخرید. از فروشنده محل نگهداری (داخل آپارتمان یا فضای باز) و سایر نیازها و همچنین نام گیاه را بپرسید تا بتوانید به‌خوبی از آن نگهداری کنید.
- با یک انگشت ساقه گیاه را کمی فشار دهید، در صورتی که سفت و محکم نباشد، به اصطلاح ریشه در داخل خاک لق باشد، یا رشد آن به اندازه کافی صورت نگرفته یا ریشه در حال پوسیدن است که خرید آن پیشنهاد نمی‌شود.
- به دقت به برگهای آن نگاه کنید که از نظر اندازه و سالم بودن؛ برگ‌ها و ساقه‌ها با هم مطابقت داشته باشند.
- برای پی بردن به بیماری حشره‌زایی و آلوده نبودن به بیماری، نوک شاخه‌ها یا برگ‌ها و محل‌هایی که برگ به ساقه متصل است و همچنین زیر برگ‌ها را به دقت بررسی کنید که آفت نداشته باشند.
- پس از انتخاب گیاه، از فروشنده بخواهید آن را با روزنامه یا کاغذ کاملا بپوشاند. به‌طوری که نور مستقیم آفتاب به آن نتابد و از باد کولر اتومبیل دور باشد. در زمستان نیز شیشه‌های اتومبیل بالا باشد. تغییر درجه حرارت ناگهانی گیاه، باعث ریزش برگهای آن می‌شود.
- پس از ورود به خانه روزنامه‌ها را جدا کنید. نخستین کار برای اینکه اثر انتقال ناگهانی از گلخانه به خانه را (تغییر محیط زیست) تا اندازه‌ای خنثی کنید و گیاه با آب‌وهوای مکان جدید سازگار شود، روزی یکی دو بار در گرم‌ترین ساعات روز با آبی که فاقد کلر باشد و روزانه یکی دوبار با آب‌فشان روی برگهای آن را اسپری کنید و با همین آب آن را آبیاری کنید.
(ظرفی فاقد درپوش را پر از آب کنید و در گوشه‌ای به مدت ۲۴ ساعت کنار بگذارید تا کلر آن پریده و از آن آب برای گیاه استفاده کنید).
از کود دادن به گیاه برای مدتی خودداری کنید و چنانچه پس از گذشت چند روز، چند برگ از برگهای تحتانی آن زرد و پژمرده شد نگران نباشید؛ چون این حالتی است که گیاه برای بقای خود در محیط جدید به‌وجود می‌آورد. طبیعی است که گیاه در طی پذیرش شرایط محیط جدید، برگهای پیر و پایینی خو را از دست بدهد و برگهای جوان و تازه را که دمبرگ قوی‌تر دارند و معمولا در قسمت بالای ساقه‌ها می‌رویند حفظ کند. هرگز برگهای زرد را از ساقه جدا نکنید چون بهتر است این‌کار به‌طور طبیعی و به‌تدریج توسط خود گیاه انجام شود؛ زیرا گیاه قبل از دفع برگ‌ها، منفذی را که از جدا شدن دمبرگ از ساقه پدید می‌آورد می‌بندد و هیچ‌گونه خراشی باقی نمی‌ماند تا مورد حمله میکروب‌های عفونت‌زا قرار گیرد. ولی چنانچه بیشتر از دو یا سه برگ گرفتار زردی شوند، نشانه این است که در آبیاری گیاه افراط یا سهل‌انگاری کرده‌اید یا احتمالا گلدان را در محل تاریکی قرار داده‌اید.
از قرار دادن هر دو گونه بنسای در معرض کوران هوا نیز خودداری کنید. بدیهی است گیاه خریداری شده اگر آپارتمانی باشد، باید آن را در پرنورترین قسمت آپارتمان قرار دهید و گیاه فضای باز را در بالکن یا در حیاط در محلی آفتابگیر قرار دهید و همچنین به علت کوچک بودن گلدان بنسای، هر روز به آبیاری و اسپری آب روی برگ‌ها اقدام کنید.
توجه داشته باشید که برخی از این گیاهان فضای باز به غرقابی حساس هستند و در روزهای بارانی باید محل آن را تغییر داده و به محیطی خنک و پناهگاه برده شوند.
کاشت و نگهداری
یکی از نکات مهم برای نگهداری گیاه بنسای آن است که به‌غیر از اجزای اصلی در ظرف، باید هر چیز دیگری را از آن حذف کنید. این‌کار به‌‌نوعی پالایش گیاه است که یکی از اقدامات نمادین در فلسفه‌های ژاپنی محسوب می‌شود. ژاپنی‌ها در پرورش بنسای بر تعادل نظم و فرم دادن آن به حالت مثلثی شکل در قسمت خارجی تاکید دارند که آن نیز خود، نوعی نماد است.
نمونه‌های فراوانی از نتیجه این روند در مراکز پرورش گل‌وگیاه دیده می‌شود. جذابیت این روش این است که نمونه‌ای کوچک، ولی بالغ از یک گونه بزرگ‌قامت را می‌توانید در داخل یک گلدان سینی مانند مشاهده کنید. این روش، گیاه خانگی ایده‌آل را در دسترس شما قرار می‌دهد.
انتخاب محل بنسای در خانه
یکی از نکات مهم نگهداری بنسای در خانه، محل مناسب برای آن است. زیرا باعث می‌شود که گیاه برای سال‌ها سالم و شاداب بماند و به شما انرژی مثبت دهد. برعکس، اگر محل انتخاب شده برای گیاه مناسب نباشد، نه تنها به‌خوبی رشدونمو نمی‌کند، بلکه سرانجام پژمرده خواهد شد. عواملی مانند نور، سایه، نحوه آبیاری، رطوبت و حتی میزان تحمل گیاه در صورت سهل انگاری کوتاه مدت می‌تواند بر عمر گیاه موثر واقع شود.
آبیاری
بنسای نیز مانندِ هر گیاهِ دیگری به یک آبیاریِ کامل و منظم نیاز دارد. به دلیل این که خاستگاه این گیاهان از کشورهای آسیای جنوب شرقی می‌باشد، مانند: چین، تایلند و… آب و هوای مناسب برای گیاه بنسای، گرم و مرطوب می‌باشد. پس بهتر است که برگهای بنسای را ۱ یا ۲ بار در روز با افشانه خیس شوند. تا رطوبتِ آن تأمین شود. همچنین دمای اتاق هم برای بنسای مناسب است. نور مستقیمِ خورشید باعثِ سوختن درختچه بنسای می‌شود. نور غیر مستقیم یا نور پشت پرده با حداقل یک متر فاصله برای بنسای مناسب می‌باشد. البته برخی گونه‌ها هم وجود دارند که برای فضای بیرون هستند که در اینجا منظور ما گونه‌های آپارتمانی می‌باشد.
آبیاری باید در تابستان بیشتر و در زمستان کمتر باشد. از آبیاری بیش از حد هم خودداری کنید، چراکه باعثِ فساد و خفگیِ ریشه می‌شود. بهترین زمانِ آبیاریِ بنسای بعد از غروب آفتاب می‌باشد. چون آب تا فردا صبح تبخیر نمی‌شود و همچنین نور باعث سوختنِ برگ‌ها نمی‌شود.
خاک
خاکِ بنسای معمولاً کوکوپیت می‌باشد که رطوبت را در خود حفظ می‌کند، بنابراین لازم نیست هرروز به ان آب بدهید. هر زمانی که به خاک دست زدید و خشک بود به ان اب بدهید و نباید بگذارید زیاد خشک بماند. معمولاً یک روز در میان و بیش از سه روز نشود.
کود دهی
از آنجا که خاکِ کوکوپیت، یک خاکِ خنثی می‌باشد و عاری از مواد غذایی است، بعد از مدتی گیاه دچار کمبودِ موادِ غذایی می‌شود و برگهای آن شروع به ریزش می‌کند پس باید به بنسای کود داد تا مواد غذایی آن تأمین شود. کود بنسای موجود در بازار ایران، کریستالون و آهن می‌باشد که برای بامبو و برخی گل و گیاه‌ها نیز می‌توان استفاده کرد؛ که باید یک قاشق چایخوری از آن را در یک لیتر آب حل کرد و هر ۱۵ روز یک بار از ان آب به گیاه بدهید. توجه داشته باشید که نباید هر دو کود را باهم بدهید. اگر از هر دو کود استفاده می‌کنید تقریباً یک هفته بین آنها فاصله بیندازید. باقیماندهٔ آبی که با کود مخلوط شده را دور نریزید و در دفعات بعد استفاده کنید.
انواع بن سای (از نظر ظاهری)
فرمِ ایستاده (رسمی)
درختانِ بنسای با فرمِ ایستادهٔ رسمی یا سبکِ چُکان (chokkan) با یک تنهٔ راست قامت و مخروطی شکل مشخص می‌شود. شاخه‌های پایینی، گسترده و کلفت و شاخه‌های بالایی، کوتاه و نازک هستند.
فرمِ ایستاده (غیررسمی)
درختانِ بنسای با فرمِ ایستادهٔ غیررسمی یا سبکِ مُیُگی (moyogi) با خَم‌هایی در تنه و شاخه همراه است اما نوکِ درخت، درست هم خط با جایی است که تنه از خاک بیرون آمده است.
فرمِ کج (شیبدار)
درختانِ بنسای با فرمِ کج یا شاکان (shakan) دارای تنه‌ای کج نسبت به گلدان است. تنه با شیبی ملایم یا تند از زیرِ خاک پدیدار شده و نوکِ بنسای به سمتِ چپ یا راستِ گلدان رفته است.
هرس
پا کوتاه کردنِ یک درخت و کاشتِ آن در گلدانی کوچک، نیازمندِ هرس و نگهداریِ خاص است که با هرسِ دیگر درختانِ موجود در باغ متفاوت است.
هرسِ برگ
بنسای باید دارایِ سطحِ برگیِ کمی باشد. زیرا سطحِ برگیِ زیاد، رشد را بیشتر می‌کند و در تکنیکهای بنسای تلاش بر اینست که شتابِ رشد کم شده و هدفمند شود. به همین منظور باید برگهای اضافه، همواره هرس شده و از گیاه جدا شوند. هرسِ برگ باید با توجه به شکلِ نهاییِ بنسای انجام بپذیرد. ضمناً نباید در یک وعده از هرس، مقدارِ زیادی برگ را بیکباره قطع نمود، چراکه باعثِ ایجاد شوک به گیاه می‌شود.
هرسِ ریشه
هرسِ ریشه، یکبار در سال و بوسیله افرادِ متخصص باید انجام گیرد. با هرسِ ریشه، رشد کم می‌شود. بهمین دلیل، باید توجه داشت که مقدارِ مناسبی از ریشه قطع شود تا گیاه دچارِ شوک نشده و آسیبِ جبران ناپذیر نبیند. ضدِ عفونیِ بخشهای قطع شده با بنومیل نیز در پایانِ کار ضروری است.
هرسِ فُرم دهی
این گونه هرس معمولاً بر روی شاخه‌ها و با بُرش و سیم پیچ کردنِ بخش‌هایی از شاخه و با توجه به شکلِ نهایی که درخت باید بخود بگیرد، انجام می‌شود.
دیدگاهتان را بنویسید