حجاب و پوشش زنان در ایران – قسمت سوم
نوع لباس پوشیدن زنان ایرانی با اندکی تدقیق در کنش روزمره آنان به دو دسته تقسیم میشود:
لباسهای محلی که نمود یک فرهنگ فولکلوریک و بومی هستند و در مناطق شمالی و غرب و جنوب و جنوبشرقی ایران، این سنخ پوشش رواج دارد. در این مناطق، «فرهنگ بومی» تا حد زیادی تداوم خود را حفظ کرده و هنوز در متن جامعه حضوری تام را به خود اختصاص داده است به طوری که نوع پوشش ایرانیان در این مناطق، بیانگر خاستگاه قومی و فرهنگی آنان است.
پوشش جدید و بدون زیربنای سنتی پوششی است که با تناسب وضعیت و ساختار اجتماعی و شغلی بانوان مورد استفاده قرار میگیرد. پوشش ایرانیان در این مناطق، جدا از آنکه فاقد عقبه قومی است، این بخش شامل دو نوع نگرش در پوشش است بدین معنا که در نوع اول پوشش، یک امر کاملا «عادی» است و به هیچ روی منطبق با یک متد ازپیشتعیینشده نیست و در نوع دوم متناسب با مشاغل، حرف و کاربریهای مختلف برای بانوان طراحی میشود.
پوشش زنان شهر نشین ایران امروز:
درباره پوشاک مردم شهری امروز ایران میتوان گفت: پوشش زنان شهری در ایران در مقایسه با قدیم تفاوت هایی دارد ولی اصل پوشش که از ایران باستان به این سو رعایت می شده هم چنان پا برجا و استوار است.
پوشش زنان امروزی در حریم خصوصی را پیراهن که غالباً تا زانو و یا زیرزانو میرسد، بلوز و شلوار، کت و دامن و جوراب و…در طرحها و رنگ های متنوع و تا حدودی همسان با سایر نقاط جهان، تشکیل می دهد و در خارج از خانه برخی از زنان چادر مشکی و معدودی چادر رنگی بر سر میکنند، گروهی از زنان و دختران نیز انواع مانتو که پیراهنی بلند و گشاد است، با روسری یا مقنعه در رنگ های مختلف استفاده می کنند که البته در اداره ها، دانشگاه ها و مکان های دولتی رنگ ها و فرم و خاصی استفاده می شود که در ذیل به برخی نمونه های آن اشاره می شود.
پوشش زنان در مشاغل مختلف:
چنانچه گفته شد لباس علاوه بر رفع نیازهای اساسی افراد معرف شخصیت و باورهای آنان نیز می باشد و با توجه به نگرش اسلامی زنان ایران در امر پوشش، حضور اجتماعی آنان و پذیرش مشاغل گوناگون لباس مناسب را اقتضا می کند.
لذا امروزه با برگزاری جشنواره های لباس ملی، لباس ویژه مشاغل مختلف و.. . فضای ایجاد طرح و ایده های مناسب فراهم شده است تا علاوه بر در نظر گرفتن معیارهای زیبایی شناختی، مسایل فرهنگی و مذهبی، احساس راحتی و حضور اجتماعی موثر و مناسب زنان را تضمین نماید.
در این جشنواره ها انواع طرح های چادر ملی، مانتوهای مجلسی، طرحهای جدید و راحت مقنعه، همچنین لباس میهمانداران هواپیما، طرح ویژه برای لباس زنان پلیس و دانشآموزان و انواع لباسهای شب و مجلسی ارایه می شود.
به طور کلی لباس زنان در محیط کار شامل چادر، مانتو، شلوار همراه با مقنعه یا روسری، به صورت پوشش کامل میباشد. اما در فضای کاری متفاوت، متناسب با حفظ شئون اخلاقی بانوان و حجاب کامل در جامعه، لباس هایی با فرم های متفاوت و متنوع وجود دارد که در ذیل به برخی از انواع آن اشاره میکنیم:
لباس زنان کارمند:
لباس زنان کارمند شامل مانتو، شلوار، مقنعه یا روسری، جوراب و کفش است که یا همراه با چادر و یا بدون چادر استفاده میشود. امروزه برای برای خانمهای کارمندی که در محیط کار از چادر استفاده میکنند، چادرهای خاص با ویژگی سهولت در استفاده و با رعایت تمام موازین طراحی شده است.
لباس زنان پلیس:
بنا بر قانون، پلیس زن در هر موقعیتی به یک نوع پوشش نیاز دارد همان طور که یک نیروی نظامی مرد چند نوع لباس دارد، مثلاً در زمستان از زمانی که به افسران مرد ابلاغ میشود، لباس زمستانی میپوشند اما در مراسم رسمی از دستورالعمل دیگری درباره لباس پیروی میکنند. به همین ترتیب برای زنان بسته به نوع عملیات و فعالیت، پوششهای مختلف طراحی شده است؛ پانچو بارانی، لباس تشریفات، لباس عملیاتی، لباس کار عادی، لباس تحصیلی و.. . »
در حال حاضر تنها لباسی که به تصویب رسیده لباس تحصیلی است که شامل مانتو و شلوار یشمیرنگ، چادر، پوتین، و نوارهای قرمز سرآستین برای مشخص شدن سال تحصیلی است. دانشجویان این لباس را تا شامگاه که باید وضعیت رسمی داشته باشند به تن دارند اما پس از آن آزادند که هر لباسی بپوشند.
لباس زنان آتش نشان:
اونیفرم کار آنان مانتو و شلوار و مقنعه طوسی رنگ است که هنگام کار اورکت، کلاه ویژه و در برخی مواقع لباسهای خاص از جمله لباس نسوز به آن افزوده می شود.
یکی از زنان آتش نشان ایرانی در پاسخ به سوال یک گزارشگر خارجی در خصوص نوع پوشش زنان آتش نشان ایرانی گفت: اولین سئوالی که تقریبا اکثر رسانه های خارجی از ما می پرسند مربوط به نوع پوشش و نحوه کنار آمدن ما با آن است و ما همانگونه که بارها گفته ایم باز هم می گوییم که ” ما در ایران در فرهنگی ایرانی و اسلامی پرورش یافته ایم، از کودکی با حجاب آشنا هستیم و آن را جزئی از شخصیت خود می دانیم و باعث افتخار است که یک زن مسلمان با حجاب می تواند همپای مرد تلاش کند و مفید واقع شود. در ثانی تنها چیزی که ما با آن مشکل نداریم حجاب است و به نظر می رسد خارجی ها با این نوع پوشش مشکل دارند”.
لباس زنان ورزشکار:
امروز با فراهم شدن زمینه حضور زنان مسلمان با حفظ پوشش اسلامی در رقابتهای ورزشی مختلف،امکان روبروشدن آنها با تیمهایی مختلف فراهم شدهاست. لباسهای ورزشی طراحی شده،متناسب با شئونات اسلامی بانوان برای شرکت در مسابقات بینالمللی با همکاری کمیته ملی المپیک طراحی و تولید میشود.
لباسهای جالب طراحیشده، علاوهبراینکه باعث رعایت کامل حجاباسلامی میشود هیچ تاثیر منفی درعملکرد ورزشکاران ندارد و مانع فعالیتهای آنان نمیشود از جمله لباسهای ورزشی هر رشته(مانند بسکتبال، رشته های رزمی و …) همراه با سرپوش یا مقنعه استفاده می شود.
ورزشکاران زن ایرانی به این باور رسیدهاند که حجاب محرومیت و محدویت نیست و عملکرد فنی آنان را پایین نمیآورد.
نخستین داور زن محجبه فوتبال ایران که با رعایت حجاب درمسابقات فوتبال زنان غرب آسیا دراردن قضاوت کرد، گفت: حجاب و پوشش اسلامی مغایرتی با ورزش و فعالیت اجتماعی ندارد و مامیخواهیم ثابت کنیم که با پوشش اسلامی میتوانیم در صحنههای ورزشی حاضر شده و موفق هم باشیم.
بنابه گفته مدیرکل ورزش بانوان کشور، ورزشکاران زن هماکنون در ۴۴رشته ورزشی در کشور فعالیت میکنند که در ۳۸رشته از این تعداد با حفظ حجاب اسلامی در رقابتهای برون مرزی شرکت میکنند.
لباس زنان پزشک و پرستار:
پزشکان و پرستاران زن ایرانی، براساس وظایف خاص خود لباس فرم مخصوص با رنگ مخصوص را به تن دارند که شامل مانتو، مقنعه و شلوار است و وظایف مختلف آنان با تفکیک رنگ لباس مشخص میشود. در طراحی لباس این بانوان سعی شده تا ضمن رعایت سهولت فعالیتهای ایشان، اصول پوشش اسلامی لحاظ شود.
لباس معلمان و دانش آموزان:
جامعه دانش آموز و دانشجو و معلمان و اساتید زن ایرانی نیز مانند سایر زنان از پوششهایی شامل مانتو، روسری یا مقنعه و شلوار با رنگهای متنوع و متناسب با چارچوب قوانین محل تحصیل، همراه با چادر یا بدون آن استفاده میکنند.
پوشش محلی زنان ایرانی:
در ایران امروزی اقوام مختلف ایرانی با توجه به فرهنگ و آداب و رسوم خاص خود دارای لباس های مخصوصی هستند. زنان روستایی به ویژه زن عشایری، بنابر ذوق ملی و روح زیباپسند خود و برای ایجاد تنوع و خوشآیندی در اقلیمهای خشک و یک نواخت و دشتها و بیابان ها یا سرزمینهای سبز و خرم و تطابق خود با محیط، در انتخاب شکل و رنگ پارچه جامههای خود، اغلب به رنگ های شاد و ترکیب های زیبا ودل نواز روی میآورند.
اجزای مؤثر در پوشش:
انتخاب ویژگیهای مختلف لباس های محلی، همگی دلایل فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی دارند و از نقطهنظر تحول منزلت اجتماعی و حتی ویژگی فرهنگ ایلی یا روستایی معرف موقعیت مشخصی در جوامع هستند. البته در این میان، تأثیر محیط طبیعی، آب و هوا و شیوه کار در نوع لباس ایلات و عشایر را نباید از نظر دور داشت.
گروه های مختلف انسانی که در مناطق مختلف ایران زندگی می کنند، هریک دارای ویژگی های قومی برجسته ای هستند و تحت عوامل گوناگون از جمله بوم شناسی منطقه قرار دارند و در همان نگاه نخست قومیت، حوزه زندگی، زبان و سایر مشخصات فرهنگی و حتی مذهب و اشتغالات اصلی آنان را در ذهن بیننده تداعی می کند.
پوشاک ایرانی علاوه بر تفاوتهای ساختاری متناسب باشرایط جغرافیایی، مکانی، قومی و محلی، از نظر ویژگی های ظاهری مشترکاتی دارند و مىتوان در شکلگیرى و ترکیب پوشاک محلى هر قومى عوامل مذهب، شرایط و عوامل طبیعى، نوع معیشت مسلط و فعالیتهاى جنبى و تولید و منزلت اجتماعى را دخیل دانست.
مذهب:
مردم شهرها، روستاها و عشایر ایران معتقد به دین مبین اسلام بوده و به ارزشهاى آن سخت پاىبند مىباشند به طورى که هر یک از آحاد جامعه، کلیه اعمال و رفتارهاى فردى و اجتماعى و حتى ظواهر خود را از جمله «پوشاک» را با آن موازین هماهنگ مىکند. خطمشى و دستورات اسلام در ارتباط با پوشاک افراد و بخصوص بانوان کاملاً مشخص است و زنان مطابق با روش زیر لباس مىپوشند:
لباس آنان پوشیده و بلند است تا حدى که به پشت پایشان مىرسد. پیراهن آنان با دکمه بسته مىشود که در مواردى تا یقه ادامه دارد. عموما آن دسته از زنان ایرانى که در جوامع کوچک و به صورت سنتى زندگى مىکنند به جاى روسرى یا مقنعه از سربند یا لچک براى پوشش موهاى سر استفاده مىکنند. لباسها نیز گشاد و راحت است و از پارچه هاى ضخیم دوخته مىشود. روى پوشاک زنان معمولاً زیورها و پیرایههایى نیز بسته مىشود.
شرایط و عوامل طبیعى:
عمدهترین جنبه کاربردى پوشاک، علاوه بر بعد مذهبى و پوششى آن، حفاظت بدن در مقابل عوارض آب و هوایى و نیز خطرات و ضربهها و تماسهاى ناشى از فعالیتهاى روزمره است. لذا لباسهاى سنتى در قالب کاربردى آنها عمدتا ساده و بىپیرایه هستند و فقط به جنبه کاربردى آنها توجه مىشود. مثلاً مردم مناطق کوهستانى، از پاتاوه استفاده مىکنند تا پا را از خطر نیش گزندگان، ضربه سنگها، پیچخوردگى و غیره مصون سازند یا چوپانها به این دلیل پستک (نمدین) با خود به کوهستان مىبرند تا در مقابل باد و باران و برف و سرما و حتى تابش شدید نور خورشید خود را محافظت نمایند. ضمنا جنس و نوع پارچه بکار رفته در پوشاک و حتى تعداد آنها در هر منطقهاى با شرایط و عوامل طبیعى مطابقت دارد. به طورى که در هر فصلى از سال پوشاک ویژهاى مورد استفاده قرار مىگیرد و اساسا بلندى و کوتاهى لباس و رنگ آنها در ارتباط مستقیم با نوع آب و هواى هر منطقه مىباشد.
در کوهستانهاى سرسبز شمال و مزارع چاى، زنان غالبا رنگ لباس خود را طورى انتخاب مىکنند که تضاد شدیدى با رنگ محیط داشته باشد و از فاصله دور هم در معرض دید رییس خانواده باشند. همین امر در مورد زنان ساکن کوهستانهاى خشک نیز صادق است.
شیوه معیشت:
معیشت مسلط جامعه، دو نوع تأثیر کاربردى روى پوشاک ساکنان هر منطقه دارد؛ اولاً بیشتر مواد اولیهاى که در پوشاک بومى و سنتى منطقه به کار مىرود، از تولیدات محلى تأمین مىشود. ثانیا نوع فعالیت مردم، پوشاکهاى ویژهاى را اقتضا مىنماید. لذا معیشت، هم در کیفیت پوشاک مردم تأثیر مىگذارد و هم در شکل ظاهرى و در تعداد قطعات آن مؤثر واقع مىشود.
منزلت اجتماعى:
همان گونه که تنوع پوشاک مناطق گوناگون به منزله علامت و نشانه خاص براى معرفى اقوام مختلف است، جنس، رنگ و شکل لباس و زیورآلات و ضمایم آن هم به پوشنده لباس منزلت اجتماعى ویژهاى مىبخشد.
در پوشاک زنان اقشار مختلف به ظرافتها، زیبایىها و تزیینات توجه زیادى مىشود و پارچههاى زرى و ابریشمى و مخملهاى رنگى و یراقهاى پهن، سکههاى قدیمى و دامنهاى پرچین و دیگر نقشآفرینیها، که از یک دنیا ذوق و سلیقه و مهارت خبر مىدهد، در مجموع پوشاک زنان را به صورت مجموعهاى هماهنگ درمىآورد و وقار خاصى به زنان مىبخشد.
درمیان زنان، استفاده از پوشش سر به شکلهایی مانند مقنعه در میان زنان ترکمن شمال و زنان زرتشتی، چارقد توری، درمیان زنان بلوچ ودستار به رنگ های مختلف درمیان زنان کُرد صورت میگیرد.
پیراهنهای بلند و گشاد یا دامنیهای پرچین، آستینهای بلند به شکلهای مختلف تنگ، گشاد، با حاشیه و نواردوزی شده نیز زیاد مورد استفاده واقع می شود. در دوخت بیش تر لباس های زنان روستایی و عشایری از انواع پارچهها و نوارهای زردوزی شده استفاده میشود.
ادامه مطلب:
حجاب و پوشش زنان در ایران – قسمت اول
حجاب و پوشش زنان در ایران – قسمت دوم
حجاب و پوشش زنان در ایران – قسمت چهارم
منبع:وومن گاورمنت
یک نظر